اثربخشی آموزش مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری نوجوانان با کم توانی ذهنی

هدف کودکان و نوجوانان هر روزه با گستره وسیعی از موقعیت های مسئله ساز اجتماعی مواجه هستند. کم توانی ذهنی نوعی ناتوانی است که به وسیله محدودیت معنی دار هم در کارکرد هوشی و هم در رفتار سازشی مشخص می شود. این ناتوانی قبل از 18 سالگی رخ می دهد و میزان شیوع آن بین یک تا سه درصد کل جمعیت برآورد شده است. بیشتر افرادی که با کم توانی ذهنی شناسایی می شوند، در طبقه کم توانی ذهنی آموزش پذیر قرار می گیرند. کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی در مهارت های اجتماعی نقص دارند؛ بنابراین آموزش مهارت های اجتماعی معمولاً بخش جدایی ناپذیر برنامه های مربوط به افراد کم توان ذهنی است. این موضوع اهمیت دارد که دانش آموزان بتوانند با خانواده، همسالان، معلمان و دیگر افراد جامعه روابط اجتماعی مثبتی برقرار و آن را حفظ کنند. کودکان کم توان ذهنی علاوه بر مشکلات شناختی و اجتماعی، مشکلات رفتاری و هیجانی را نیز نشان می‏دهند. اختلال‏های رفتاری، مشکلات فردی و اجتماعی بسیاری ایجاد می کند و ابتلای کودکان به این اختلال‏ها معضلات فراوانی برای خانواده و مدرسه به وجود می‏آورد. همچنین آن‏ها را در مقابل آشفتگی‏های روانی و اجتماعی دوران نوجوانی و حتی بزرگسالی آسیب‏پذیر می‏کند. آموزش مهارت‏های اجتماعی به ویژه در دوره نوجوانی، می‏تواند تأثیرات مثبتی بر رفتارهای دانش آموزان کم توان ذهنی و مشکلات آن‏ها در این حوزه داشته باشد؛ بنابراین هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی آموزش مهارت‏های اجتماعی بر مشکلات رفتاری نوجوانان کم‏توان ذهنی آموزش پذیر بود. روش بررسی روش مطالعه حاضر نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون همراه با گروه کنترل بود. جامعه این پژوهش را تمامی نوجوانان کم توان ذهنی آموزش پذیر 14 تا 16 ساله شهر تهران تشکیل می دادند. در این پژوهش 28 نوجوان کم‏توانی ذهنی 14 تا 16 ساله به روش نمونه گیری دردسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش قرار گرفتند. ابزار پژوهش، بخش مشکلات رفتاری پرسش نامه مهارت‏های اجتماعی گرشام و الیوت بود. والدین و معلمان پرسش نامه مشکلات رفتاری را برای تمامی آزمودنی ها تکمیل کردند و پس از تکمیل پرسش نامه‏ها آزمودنی‏های پژوهش به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش در یک برنامه آموزشی ده جلسه ای شرکت کردند که مهارت‏های اجتماعی را به صورت انفرادی آموزش می‏داد. گروه کنترل در کلاس‏های معمولی مدرسه شرکت کردند و مداخله‏ای در زمینه مهارت‏های اجتماعی دریافت نکردند. پس از اجرای این مرحله، معلمان و والدین دوباره پرسش نامه مشکلات رفتاری را برای تمامی آزمودنی‏ها (گروه آزمایش و کنترل) تکمیل کردند. برای بررسی طبیعی بودن داده های به دست آمده از پیش آزمون و پس آزمون، از روش‏های آمار توصیفی مانند میانگین، انحراف از استاندارد و آزمون کولموگروف-اسمیرنف و برای تجزیه وتحلیل آنها از روش‏های آمار استنباطی مانند تحلیل کواریانس استفاده شد. یافته ها نتایج نشان می‏دهد که در زمینه مشکلات رفتاری میان میانگین نمرات پیش‏آزمون-پس‏آزمون گروه‏های آزمایش و کنترل هم از نظر مادران و هم از نظر معلمان تفاوت وجود دارد. بااین حال تجزیه وتحلیل داده‏ها با استفاده از تحلیل کواریانس نشان می‏دهد که این تفاوت در میانگین از نظر آماری معنادار نیست (p>0/05)؛ یعنی در مشکلات رفتاری نوجوانان کم‏توان ذهنی تغییری ایجاد نشده است.  نتیجه گیری یافته های این پژوهش نشان داد که آموزش مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری افراد کم‏توان ذهنی تأثیر معناداری ندارد. نتایج این پژوهش اثربخش نبود، اما شواهد پژوهشی نشان می دهد که افراد با تأخیرهای شناختی مانند کم‏توانی ذهنی برای موفقیت به برنامه ای نیاز دارند که آموزش های تحصیلی، شغلی، زندگی روزانه و مهارت های اجتماعی را با هم دربرگرفته باشد. ازاین رو آموزش مهارت‏ها در ابعاد مختلف مانند مهارت های اجتماعی برای یادگیری کودکان و نوجوانان کم‏توان ضروری به نظر می رسد.